OVER DE OORLOG


Programma 2015


Concertdata

NB! HET CONCERT OP 4 MEI IS VERPLAATST VAN HET GRAND THEATRE NAAR DE LUTHERSE KERK!!

  • 18 april 2015, 20.15u, Groningen,
    Lutherse Kerk, Haddingestraat 23
  • 25 april 2015, 20.00u, Appingedam ,
    Centrum Kabzeël , Dijkstraat 77
  • 4 mei 2015, 21.00u, Groningen, ,
    Lutherse Kerk, Haddingestraat 23
  • 10 mei 2015, 15.00u, Amsterdam,
    Nassaukerk , De Wittenkade 111

Entree: 15 euro; met korting: 8 euro (tot 12 jaar, met CJP of Stadjerspas).

Programmaboekje 2015

(E-flyer voor Amsterdam)

In 2015 zingt het 4 Mei-Projekt "OVER DE OORLOG", een programma over de oorlog, die van alle tijden is. Lange tijd was het helder welke oorlog de inspiratiebron was voor het 4 Mei-Projekt. Vanzelfsprekend WO-II. De tijden zijn veranderd, het blikveld ook. "Dit nooit meer" heeft plaatsgemaakt voor het ontnuchterende besef dat oorlog van alle tijden en plaatsen is.

Oorlog is deel van de menselijke geschiedenis, deels vormt het ook deze geschiedenis. In dit programma staan we stil bij de oorlog als condition humaine.

Musici


Theo Bodewits (accordeon), Olga Karelova (piano) en Tsjisse Ype de Jong (slagwerk)

De muziek is van onder anderen Irving Berlin, Frederic Rzewski, Rudolf Mauersberger, Galina Oestvolskaja en John Cage. Het koor o.l.v. Pieter Kole wordt begeleid door Theo Bodewits op accordeon, Tsjisse de Jong (slagwerk) en Olga Karelova op piano.
Koor Straat en Dijk, o.l.v. Jelle Leistra (alleen in Amsterdam)

Het laatste concert is in samenwerking met het Amsterdamse koor Straat en Dijk. Straat en Dijk vult het hieronder genoemde programma aan met In Flanders Fields van John McCrae (Mei 1915), en we zingen twee liederen gezamenlijk.
 

Achtergronden

We zingen over de verwoestingen, het zinloze sterven, het gemis van dierbaren, de oproep om mee te vechten. Maar ook zijn er teksten waarin wordt aangespoord om niet langer medeplichtig te zijn en zingen we over het verlangen naar vrede. De teksten verhalen van de ervaringen en dilemma's van mensen in 26 eeuwen oorlogsgeschiedenis. Zoals u van ons gewend bent bieden we gevarieerde en interessante muziek.

Het programma

L'Homme Armé is een anonieme tekst van rond 1450, de tijd dat Constantinopel ten val kwam en de Ottomaanse legers ook Midden-Europa bedreigden. De gewapende man is iemand die je moet vrezen. We zingen het in een arrangement van Pieter Kole. In Amsterdam zingen we het gezamenlijk met het koor Straat en Dijk.

Sag mir where les fleurs have gone. Pete Seegers beroemde"Where have all the flowers gone" uit 1955 was deels geïnspireerd op een Oekraïens volksliedje. In de jaren '70 heeft het een intensief leven geleid als protestlied tegen de Vietnamoorlog. Het is daarna door velen gezongen in veel verschillende talen, o.a. in een imponerende en ontroerende versie door Marlene Dietrich. Alle versies hebben een eigen sfeer; Willem de Lange heeft de Engelse, de Duitse en de Franse versie gebruikt in zijn arrangement voor dit programma. In Amsterdam zingt Straat en Dijk ook hierbij mee.

Stimmen aus dem Massengrab is een spreekkoor voor mannen, dat we in een eerder programma al eens hebben gebracht. Erich Kästner (ook de schrijver van het kinderboek "Emil und die Detektive") moest in 1917 in krijgsdienst. Zijn ervaringen in het leger werden de basis van zijn latere antimilitarisme. Deze tekst, op muziek van Stefan Wolpe is in 1928 gemaakt, na de 1e Wereldoorlog dus. De desillusie met de politieke en religieuze leiders, die opriepen tot deze "gerechtvaardigde oorlog", spat ervan af.

The Voice of Belgium is geschreven in 1915 om Amerikaanse rekruten op te roepen het kleine, verwoeste België te hulp te komen, dat tussen 2 strijdende legers onder de voet gelopen dreigde te worden.

Irving Berlin was een kind van straatarme Russische Joden, die naar New York kwamen om de pogroms te ontvluchten. Hij werd een van de bekendste liedjesschrijver voor Broadway en Hollywood (o.a. Alexander's Ragtime Band, There's no Business like Showbusiness, White Christmas). In 1917 werd hij gerecruteerd door het Amerikaanse leger, niet om te vechten, maar om te doen waar hij goed in was: liedjes schrijven die jongens aanspoorden om dienst te nemen of die het moreel van de troepen opkrikten. Hij deed hetzelfde nog een keer in de Tweede Wereldoorlog.

Angststorm is een gedicht van August Stramm uit 1915. Rond WO1 ontstond de overtuiging dat de bestaande kunstvormen niet meer in staat waren de werkelijkheid vorm te geven. Stramm zocht naar manieren om de heftige krachten van zijn tijd te begrijpen en uit te drukken. Hij stierf in 1915 op het slagveld. Wij brengen dit gedicht in een vorm die aansluit bij de bedoeling ervan.

La chanson de Craonne. Deze oproep tot muiterij is in Frankrijk verboden geweest tot in de 70-er jaren (Echt!). Ze hebben nooit ontdekt wie de tekst geschreven heeft, maar het lied, op een bekende café-melodie uit die tijd, werd op veel plaatsen stiekem gezongen. De inhoud:" wij zitten hier in de loopgraven en vechten voor het bezit van anderen. We hebben er schoon genoeg van. Laten de rijke heren maar met hun eigen leven betalen, als ze zo graag oorlog willen voeren." Solist: Harry Berghuis (tenor).

Piano intermezzo. Olga Karelova, die al vaker met het 4 Mei Projekt heeft gewerkt, speelt Sonate nr. 6 van Galina Oestvolskaja (1988).
Oestvolskaja (1922-2006) is een van de markantste componisten van de Russische moderne tijd. Ze sloot zich af van de wereld, plaatste zichzelf - grotendeels vrijwillig - buiten de maatschappij én de muziekgeschiedenis. Tijdens de periode van verplicht atheïsme en de Sovjetrussische antiklerikale politiek, toen iedere uiting van religie zwaar werd bestraft, heeft zij in haar medogenloze en compromisloze muziek geen enkele moeite gedaan om zich achter wat dan ook te verschuilen. De intensiteit van de expressie is in haar stukken heel belangrijk. Vaak staat er pagina's lang aanduidingen met pppp of fffff , en dan telkens nog espressivissimo. Beuken, kloppen en hameren op de pianotoetsen, met de vuisten, met de vlakke hand of met de hele onderarm, maar telkens met ontzettend veel uitdrukkingskracht.

In de context van dit programma vertolkt dit stuk het verwoestende geweld van bombardementen op steden.

Wie liegt die Stadt so wüst. Het stuk is geschreven door Rudolf Mauersberger, de dirigent van het beroemde jongenskoor van de Kreuzkirche in Dresden. Bij de bombardementen in 1945 kwamen ook 11 zangertjes om. Kort na de bevrijding werd dit werk uitgevoerd in de puinhopen van de kerk, met wat er van het koor over was. De tekst is uit de Klaagliederen van Jeremiah, , het tijdloos prachtige acrostichon over de verwoesting van de tempel in Jeruzalem door de Babyloniërs in 586 v.C. en het begin van de Babylonische ballingschap.
We willen met dit lied stilstaan bij alle steden die in oorlogen werden en worden verwoest.

Tsjisse de Jong speelt op marimba Yellow after the rain van Mitchell Peters.
Het begint met een aantal losse, 'desolate', korte akkoorden, eerst forte en langzaam naar piano, alsof het nog nadreunt maar toch ook echt stopt, tot stilstand komt (er is niets meer). Maar het stopt niet, er begint weer iets te 'groeien/bloeien' en gaat rustig naar het einde toe met een steeds zachter wordende klank, maar met een resoluut en vast ritme als een voorbereiding op het volgende stuk.
'Rain' kun je associeren met rouw over leegte en verlies.
'Yellow' staat volgens Leonardo da Vinci voor: tijd, zon, maan en sterren, zomer, rijpe oogst, goud, gewin en verstand.

Drie liederen van Rzewski.
Deze 3 stukken zijn geschreven in 2013 in de aanloop naar de herdenking van de "Groote Oorlog", gebruik makend van bestaande teksten. Het is onderdeel van een project van een Brussels koor, met de bedoeling dat het in 2014-15 door koren in heel Europa gezongen zou worden. Het gezamenlijke thema van de liederen is de moed om nee te zeggen tegen het gezag, wanneer dat nodig is om voor je principes op te komen.

  1. Ne servir plus
    étienne de la Boëtie schreef zijn essay "Over de vrijwillige slavernij" waaruit deze tekst komt, al in 1548 en op 18-jarige leeftijd. Hij stelt daarin: het is simpel. Als je je lijf en leden beschikbaar stelt aan anderen voor hun doelen, dan is dat jouw beslissing geweest. Als je daarmee ophoudt, dan ben je vrij.
  2. Polla ta deina de tekst is uit de tragedie 'Antigone', van Sophocles, ca. 450 v.C. Niets is erger dan wat mensen elkaar kunnen aandoen. Antigone heeft haar in vijandelijke dienst gesneuvelde broer begraven tegen het uitdrukkelijk bevel van de heerser, Kreoon. Als ze daarop wordt aangesproken door Kreoon is haar antwoord: de wetten van de goden gaan voor mij boven de wetten van het wereldse gezag.
  3. I will not serve de tekst is uit de roman van James Joyce 'Portrait of the artist as a young man' (1916). Ik zal je zeggen wat ik wel en wat ik niet zal doen. Ik zal niet dat dienen waar in niet langer in geloof."

Theo Bodewits speelt Funeral Anthem uit 44 Harmonies, from " Apartment house 1776". In dit stuk (1975-76) gebruikt John Cage een bestaande melodie. Maar hij haalt de delen zo uit elkaar, dat alle traditionele harmonie verloren gaat. Zo rest alleen een harmonie van klanken, die geen betrekking hebben op elkaar, en slechts door stilte worden verbonden.

Het gedicht Einde en begin van Wislawa Szymborska, (uit de gelijknamige bundel, vertaald door Gerard Rasch) legt voor ons een verband met de beelden die we allemaal hebben gezien na het neerstorten van de MH17 in 2014. Een oorlogshandeling die voor ons dichterbij kwam dan we tot dan toe hadden meegemaakt. Een voormalig lid van het koor kwam hierbij om.

Na elke oorlog
moet iemand opruimen.
Min of meer netjes
wordt het tenslotte niet vanzelf.
(')

Vrede tekst van C.S. Adama van Scheltema 1916 op muziek gezet door Hendrik Andriessen in 1923. Een gebed om vrede door de nestor van de 20ste eeuwse Nederlandse componisten, vader van Jurriaan en Louis, die eveneens bekende componisten werden. Dit stuk voor koor a capella is, voor zover wij het konden nagaan, al zeker een halve eeuw niet meer te horen geweest.

Maar we hebben niet meer de verwachting dat vrede in de wereld tot de mogelijkheden behoort. De werkelijkheid van vandaag heeft ervoor gezorgd dat we nog een laatste lied hebben toegevoegd, een kort deel van een veel langere compositie. Wat? Kom maar luisteren.


L'homme armé


Sag mir wo die Blumen sind..


Pete Seeger


Willem de Lange


Stimmen aus dem Massengrab


Irving Berlin


Craonne


Galina Oestvolskaja


Wie liegt die Stadt so wüst


Rudolf Mauersberger


John Cage


Frederic Rzewski


Wislawa Szymborska


Adama van Scheltema


Hendrik Andriessen


Pieter Kole, dirigent 4 Mei-Projekt

 
 
 
 

Filmprogramma


 
- - In het kader van het programma heeft het 4 Mei-Projekt samenwerking gezocht met twee filmhuizen. Beide zullen een zwijgende film vertonen uit de periode na de Eerste Wereldoorlog met live muziek. Op 28 april om 21 uur vertoont VERA Zienema de Russische film Arsenal uit 1929 met begeleiding van de band Kinetophone, waarin Russische bolsjewieken het in 1918, net als zeer onlangs, opnemen tegen het Oekraïense parlement. Op zaterdag 2 mei om 20.30 draait RKZbios de Belgische film Maudite soit la Guerre uit 1914, begeleid door muzikant en filmrecensent Kevin Toma. Deze technisch zeer vooruitstrevende Frans-Belgische coproductie, met ingekleurde beelden, spectaculaire scènes met dubbeldeks en driedeks vliegtuigen en medewerking van twee legerdivisies, waarschuwt al voor de oorlog die nog in datzelfde jaar zou uitbreken en het arme België zwaar zal treffen.

Collecte Syrious Mission

Bij de uitgang zal er een collecte zijn voor het project Syrious Mission, een project van de Nederlandse componist Merlijn Twaalfhoven. In 2013 ging hij met musici naar Jordanië om en project op te zetten met Syrische vluchtelingen. Ze gaven workshops waarin kinderen met muziek hun verhaal konden delen. Dat resulteerde in een concert. Inmiddels stuurt Syrious Mission eens in de 2 maanden een week lang Nederlandse vrijwilligers om muziekprojecten te organiseren voor getraumatiseerde kinderen. Zie ook de website van Merlijn Twaalfhoven.


 

De programmagroep


Programmagroep 2015 (vlnr): Eric Sander, Else Janssen, Els Otten, Rob Hennekens en Wil Mulder.

Mede mogelijk gemaakt door

       
     

Wilt u ons steunen?

U kunt het 4 Mei-Projekt steunen door een jaarlijkse of éénmalige donatie op rekeningnummer NL30 INGB 0004 2411 93. Wij zijn blij met elk bedrag en we kunnen uw steun goed gebruiken!.

Het 4 Mei-Projekt is een culturele Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) en uw gift is onder specifieke maar simpele voorwaarden fiscaal aftrekbaar voor 125%. Meer hierover op onze elders op de website.



Herdenking Kristallnacht 9 november 2015 Groningen




Programmaboekje Synagoge 9 november 2015

Foto's
(Jaap Koerts) Persbericht

20.00 uur Grote Markt: Lied en Sprekers

20.25 uur Fakkeloptocht naar Synagoge

21.00 uur Programma in Synagoge

Tekst toespraak Beno Hofman

DvhN 10 november over Kristallnachtherdenking Groningen

DvhN 10 november Voorpagina..

Op focusgroningen.nl: Foto's Krisstalnachtherdenking Groningen 9 nov 2015.